الکل سنج و شیرینی سنج (ساکاریمتر یا بریکس متر) هر دو ابزارهایی هستند که در فرآیندهای تولید نوشیدنی ها، به ویژه در صنعت شراب سازی و آبجوسازی، برای اندازه گیری ویژگی های مختلف مایعات به کار می روند. هرچند این دو دستگاه از نظر ظاهری شباهت هایی دارند، اما در عملکرد، کاربرد و مقیاس های اندازه گیری تفاوت های مهمی با یکدیگر دارند.
الکل سنج:
- تعریف: الکل سنج ابزاری است که برای اندازه گیری درصد الکل (اتانول) موجود در مایعات طراحی شده است.
- نحوه عملکرد: الکل سنج بر اساس چگالی مایع عمل می کند. از آنجا که چگالی الکل کمتر از آب است، با افزایش درصد الکل در مایع، چگالی کاهش می یابد. الکل سنج در مایع شناور می شود و سطح مایع با مقیاس روی دستگاه تراز می شود که نشان دهنده درصد الکل است.
- کاربردها: الکل سنج ها در اندازه گیری درصد الکل نوشیدنی های تقطیری مانند ودکا، ویسکی و عرقیات به کار می روند. توجه داشته باشید که این دستگاه ها برای مایعاتی که حاوی قند یا سایر مواد محلول هستند، مناسب نیستند؛ زیرا این مواد می توانند چگالی مایع را تغییر داده و دقت اندازه گیری را کاهش دهند.
شیرینی سنج (ساکاریمتر یا بریکس متر):
- تعریف: شیرینی سنج ابزاری است که برای اندازه گیری غلظت قندهای محلول در مایعات استفاده می شود. مقیاس بریکس (°Bx) نشان دهنده درصد وزنی ساکارز در محلول است؛ به عنوان مثال، ۱۰ درجه بریکس معادل ۱۰ گرم ساکارز در ۱۰۰ گرم محلول است.
- نحوه عملکرد: شیرینی سنج نیز بر اساس چگالی مایع عمل می کند. با افزایش غلظت قند در مایع، چگالی افزایش می یابد. این دستگاه در مایع شناور می شود و سطح مایع با مقیاس روی دستگاه تراز می شود که نشان دهنده درصد قند است.
- کاربردها: شیرینی سنج ها در صنایع غذایی برای اندازه گیری میزان قند در آبمیوه ها، شربت ها و در فرآیندهای تخمیر مانند شراب سازی و آبجوسازی به کار می روند. در این فرآیندها، اندازه گیری غلظت قند اولیه به تخمین پتانسیل تولید الکل کمک می کند.
تفاوت های کلیدی بین الکل سنج و شیرینی سنج:
-
محدوده اندازه گیری:
- الکل سنج برای اندازه گیری درصد الکل در مایعات طراحی شده و معمولاً در محدوده ۰ تا ۱۰۰ درصد عمل می کند.
- شیرینی سنج برای اندازه گیری غلظت قند در مایعات استفاده می شود و مقیاس آن معمولاً از ۰ تا ۳۵ درجه بریکس است.
-
کاربرد در فرآیند تخمیر:
- شیرینی سنج در ابتدای فرآیند تخمیر برای اندازه گیری غلظت قند اولیه به کار می رود که به تخمین پتانسیل تولید الکل کمک می کند.
- الکل سنج پس از اتمام تخمیر و در مایعات تقطیری برای اندازه گیری درصد الکل نهایی استفاده می شود.
-
تأثیر مواد محلول دیگر:
- الکل سنج در حضور قندها و سایر مواد محلول دقت کمتری دارد؛ زیرا این مواد چگالی مایع را تغییر می دهند.
- شیرینی سنج به طور خاص برای اندازه گیری غلظت قند طراحی شده و حضور الکل می تواند بر دقت آن تأثیر بگذارد.
نکات مهم در استفاده از این ابزارها:
- دمای مایع: دمای مایع می تواند بر دقت اندازه گیری تأثیر بگذارد. بسیاری از این دستگاه ها برای دمای ۲۰ درجه سانتی گراد کالیبره شده اند؛ بنابراین، در صورت اختلاف دما، باید تصحیحات لازم انجام شود.
- استفاده ترکیبی: در فرآیندهایی مانند شراب سازی، استفاده ترکیبی از شیرینی سنج و الکل سنج می تواند به کنترل بهتر فرآیند تخمیر و کیفیت محصول نهایی کمک کند.
جمع بندی:
در حالی که الکل سنج و شیرینی سنج هر دو برای اندازه گیری ویژگی های مایعات به کار می روند، تفاوت های اساسی در عملکرد و کاربرد دارند. الکل سنج برای اندازه گیری درصد الکل در مایعات تقطیری مناسب است، در حالی که شیرینی سنج برای تعیین غلظت قند در مایعات و تخمین پتانسیل تولید الکل در فرآیندهای تخمیر به کار می رود. استفاده صحیح و آگاهی از محدودیت های هر یک از این ابزارها برای دستیابی به نتایج دقیق و قابل اعتماد ضروری است.